عوامل تنش‌زای محیطی در گیاهان به دو دسته کلی تنش‌های زنده و غیرزنده تقسیم می‌شوند. تنش‌های زنده شامل عوامل بیولوژیکی مانند آفات، بیماری‌ها و رقابت با علف‌های هرز هستند. تنش‌های غیرزنده شامل عوامل محیطی فیزیکی و شیمیایی مانند خشکی، شوری، دماهای بالا و پایین، کمبود عناصر غذایی  و اشعه ماوراء بنفش می‌باشند.

نشانه‌های ظاهری تنش های محیطی:

• تغییر رنگ برگ‌ها:

از نشانه های تنش های محیطی ممکن است برگ‌ها زرد، قهوه‌ای یا بنفش شوند.

• خشک شدن برگ‌ها:

برگ‌ها ممکن است خشک و شکننده شوند.

• کاهش رشد:

گیاه ممکن است بر اثر تنش های محیطی به اندازه طبیعی رشد نکند و برگ‌ها یا ساقه‌های کوتاه‌تری داشته باشد.

• کوچک شدن برگ‌ها:

برگ‌ها ممکن است کوچکتر از حد طبیعی باشند.

• زرد شدن یا ریزش برگ‌ها:

برگ‌های مسن‌تر ممکن است زودتر از موعد زرد شوند و بریزند.

• کاهش عملکرد و کیفیت محصول:

تنش‌ها می‌توانند منجر به کاهش تعداد و اندازه میوه‌ها، کاهش کیفیت آنها، و کاهش عملکرد کلی گیاه شوند.

• تغییر در شکل و اندازه ریشه‌ها:

ریشه‌ها ممکن است کوتاه یا بدشکل شوند و یا به اندازه کافی گسترش پیدا نکنند.

نشانه‌های فیزیولوژیکی (درون گیاهی):

• کاهش فتوسنتز:

فعالیت فتوسنتز در گیاه کاهش می‌یابد که منجر به کاهش تولید مواد غذایی می‌شود.

• تغییر در میزان هورمون‌های گیاهی:

تنش‌ها می‌توانند باعث تغییر در میزان هورمون‌های گیاهی شوند که این تغییرات بر رشد و توسعه گیاه تأثیر می‌گذارد.

• افزایش یا کاهش تولید ترکیبات خاص:

گیاهان ممکن است در پاسخ به تنش‌ها، ترکیبات خاصی مانند پرولین یا سایر ترکیبات محافظتی را تولید کنند.

• تغییر در میزان جذب و انتقال آب و مواد مغذی:

تنش‌ها می‌توانند بر توانایی گیاه در جذب و انتقال آب و مواد مغذی از خاک تأثیر بگذارند.

اهمیت شناخت علائم تنش:

شناخت به موقع علائم تنش‌های محیطی به کشاورزان و باغبانان کمک می‌کند تا اقدامات لازم را برای کاهش اثرات منفی این تنش‌ها انجام دهند، مانند آبیاری به موقع، استفاده از کودهای مناسب، و کنترل آفات و بیماری‌ها.

تنش‌های زنده:

• آفات:

حشراتی که از گیاهان تغذیه می‌کنند یا به آنها آسیب می‌رسانند.

• بیماری‌ها:

عوامل بیماری‌زا مانند قارچ‌ها، باکتری‌ها و ویروس‌ها که باعث ایجاد بیماری در گیاهان می‌شوند [2، 3].

• علف‌های هرز:

گیاهانی که با گیاهان زراعی برای منابع رقابت می‌کنند.

تنش‌های غیرزنده:

• خشکی:

کمبود آب در خاک یا عدم توانایی گیاه در جذب آب کافی، که منجر به اختلال در فرآیندهای فیزیولوژیکی و کاهش رشد می‌شود .

• شوری:

تجمع نمک در خاک و اطراف ریشه که جذب آب و مواد مغذی را برای گیاه دشوار می‌کند.

• دما:

دماهای بالا (گرما) و پایین (سرما) می‌توانند بر فعالیت‌های فیزیولوژیکی گیاه تأثیر منفی بگذارند و منجر به کاهش رشد و عملکرد شوند .

• کمبود عناصر غذایی:

کمبود عناصر غذایی ضروری مانند نیتروژن، فسفر و پتاسیم که برای رشد گیاه ضروری هستند.

• فلزات سنگین:

وجود فلزات سنگین در خاک که می‌توانند اثرات سمی بر گیاهان داشته باشند.

• اشعه ماوراء بنفش:

اشعه UV می‌تواند به بافت‌های گیاهی آسیب برساند.

• تنش مکانیکی:

آسیب به بافت‌های گیاهی ناشی از عوامل خارجی مانند لمس بیش از حد، جابجایی مکرر یا تکان دادن گیاه.

• غرقابی:

غرقابی خاک و کمبود اکسیژن که می‌تواند منجر به کاهش رشد و پوسیدگی ریشه شود.

این عوامل می‌توانند به طور جداگانه یا با هم بر رشد و عملکرد گیاهان تأثیر بگذارند.